Bitki ekologiyası laboratoriyası

Laboratoriyanın tarixi

“Bitki ekologiyası” laboratoriyası 2009-cu ildə (ilk adı “Bitkilərin mühafizəsi və monitorinqi”) yaradılmışdır. 2021-ci ilin əvvəllərinə qədər laboratoriyanın tərkibində “Bitkilərin xəstəlik və zərərvericilərlə mübarizə” sektoru fəaliyyət göstərib. 2021-ci ildən laboratoriyanın adı dəyişdirilərək “Bitki ekologiyası” laboratoriyası adlandırılmışdır.

 “Bitki Ekologiyası” laboratoriyasının fəaliyyətinin zəruriliyi:

Ekoloji tarazlığa və bitkilərin biomüxtəlifliynə qlobal iqlim dəyişmələrinin, antropogen amillərin ciddi təhdidlər yaratdığı müasir dövrümüzdə bitkilərin növ, qruplaşma və bütöv ekosistemlərinə ətraf mühit amillərinin təsirlərinin tədqiq edilməsi, nəticələrin proqnozlaşdırılması, idarə olunması aktual məsələdir və Mərkəzi Nəbatat Bağında “Bitki Ekologiyası” laboratoriyasının fəaliyyətini zəruri edir.

Laboratoriyanın əsas elmi fəaliyyət istiqaməti

Azərbaycanın təbii və mədəni florasında, Mərkəzi Nəbatat Bağında bitki növlərinin ontogenezinin müxtəlif mərhələlərinə, biomorfoloji xüsusuiyyətlərinə, bitki qruplaşmalarının strukturuna biotik, abiotik və antropogen amillərinin təsirindən yaranan dəyişmələrin dinamikasını müəyyən etmək, zərərli təsirlərin aradan qaldırmaq yollarını tədqiq etmək, xüsusi mühafizə olunan ərazilərin bitkiliyinin monitorinqi, GİS xəritələrin işlənməsi və dendroxronologiya sahəsində tədqiqat işlərinin aparılması.

Laboratoriyanın qarşısında duran vəzifələr :

Yaxın perespektivdə:

• Qlobal iqlim dəyişmələrinin, antropogen amillərin meşə ekosistemlərinə, Abşeronun bitki örtüyünə, Mərkəzi Nabatat Bağındakı bitkilərə təsirini öyrənmək, texnogen çirklənmə şəraitində davamlı növlərin adaptasiya qanunauyğuluqlarının təhlil etmək;
• Xüsusi mühafizə olunan ərazilərin bitkiliyinin monitorinqi, GİS xəritələrin işlənməsi və dendroxronologiya sahəsində tədqiqat işlərinin aparılması;
• Azərbaycanın bitki örtüyünə, Mərkəzi Nəbatat Bağındakı bitki kolleksiyalarına, onların toxum, meyvə məhsuldarlığına ənənəvi və yeni xəstəlik törədən zərərvericilərin təsirlərinin öyrənilməsi, mübarizə tədbirlərinin hazırlanması;
• İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə kəsilmiş, yandırılmış, sənaye tullantıları, ağır metallarla çirkənləmiş sahələrdə meşə komponentlərinin monitorinqini aparmaq və ya bu işlərdə yaxından iştirak etmək;
• Mərkəzi Nəbatat Bağında Qarabağ florası kolleksiyası yaratmaq;
• Sayı azalmqda olan növlərin müasir vəziyyətini analiz etmək, statusunu müəyyənləşdirmək, qırmızı kitaba tövsiyyələr hazırlamaq;
• Mərkəzi Nəbatat Bağında Azərbaycanın nadir, endem və relikt bitkilərinin kolleksiyasını yaratmaq, mühafizə tədbirlərini hazırlamaq;

“Bitki ekologiyası” laboratoriyasının kadr potensialının genişləndiyi, müvafiq şəraitin yarandığı təqdirdə:

Gələcək prespektiv vəzifələr:

• Son zamanlar müşahidə edilən dağətəyi meşə qurşaqlarında aritləşmə, orta qurşaqlarda qiymətli cinslərin seyrəkləşməsi, az qiymətli cinslərlə əvəz edilməsi, yuxarı qurşaqlarda sərhəddin aşağı enməsi, bu səbəbdən digər bitki formasiyalarında baş verən struktur dəyişmələrinin səbəblərini, biotik və abiotik antropogen amillərin rolunu təhlil etmək, cıxış yollarını araşdırmaq;
• Turizmin, intensiv əkinçiliyin, kənd və şəhərlərin böyüməsinin təbii floraya, bitki ekosistemlərinə təsirini tədqiq etmək;
• Yaşıllıqların, meşə təsərrüfatlarının sağlam təşkili prinsipləri və onların ciddi zərərlər, fəlakətli hadisələrdən sonra bərpa dinamikasının qanunauyğunluqlarını öyrənmək;
• Ekoloji məhdudiyyətin bitki növlərinin, əsas bitki qruplaşmalarının coğrafi yayılmasına təsirinin təhlili, aritləşmə, təbii fəlakətlər və antropogen zərərli təsirlərdən (pozuntulardan) sonra özünü bərpanın struktur təşkili və regenerativ dinamikasının öyrənilməsi;
• Meşə ekosistemlərinin müxtəlif komponentlərində ağır metalların tərkibinin monitorinqi, sənaye və hava yolu ilə çirklənmiş torpaqlarda bitkilərin davamlılığının öyrənilməsi;
• Meşə əmələ gətirən əsas növlərin senopopulyasıyalarının struktur müxtəlifliyini və ardıcıllıq dinamikasının öyrənilməsi.

Tədqiqatlar:

 “Azərbaycanının təbii və mədəni florasın-da bitən bəzi bitki növlərinin biomorfoloji, dendro-xronoloji tədqiqi, CİS texnologiyaları və məsafədən zondlama məlumatları əsasında monitorinqi” mövzusu üzrə iki iş aparılır:

İŞ A: Abşerona introduksiya edilmiş bəzi iynəyarpaqlı bitkilərin biomorfoloji qiymət-ləndirilməsi. (Rəhbər: AMEA-nın m.ü., prof. M.R.Qurbanov).

MƏRHƏLƏ: Ardıc növlərinin rəqəmsal politomik təyinat açarlarının tərtibi.

İŞ B: Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında yayılmış bəzi bitki növlərinin radial artım dinamikasının və bitki örtüyünün müasir vəziyyətinin öyrənilməsi. (Rəhbər: b.ü.f.d., dosent, S.Q.Qarayev)

MƏRHƏLƏ 1: Azərbaycanın Şimal-Şərq rayonlarında yayılmış Fagus orientalis Lipsky. və Quercus iberica Stev.Ex Bieb. relikt növlərinin radial artım dinamikasının və biomorfoloji xüsusiyyətlərinin tədqiqi. (İcraşı: k.e.i. A.A.Seyfullayeva)

MƏRHƏLƏ 2: Aerokosmik zondlama məlumatları əsasında Azərbaycanın Şimal-Şərq rayonlarında bəzi meşə ərazilərinin müasir vəziyyətinin öyrənilməsi. (İcraçılar: k.e.i. N.İ.Əliyeva, k.e.i. M.M. Seyidəliyeva)

Bununla paralel olaraq laboratoriyanın əməkdaşları ağac və kol bitkilərinin introduksiyası, yaşıllaşdırmada perespektivli növlərin seçilməsi, Azərbaycanın relikt dendroflorasının təsnifatlaşdırılması, Turqay reliktlərinin bioekolji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi, müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi, nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlərin müəyyənləşdirilməsi, genofondunun yaradılması və mühafizəsi istiqamətində elmi tədqiqat işləri aparırlar.

Mühüm nailiyyətlər:

1. Görkəmli alim, AMEA-nın müxbir üzvü Maqsud Qurbanovun iştirakı ilə GİS texnologiyalaraının tətbiq tətbiq etməklə Yer Kürəsinin müxtəlif ərazilərində Eldar şamının introduksiyası üçün yararlı ərazilərin ekoloji modeli qurulmuşdur (Şək.1).